In Het Land van Elisabeth Maria Post
In 1788 verscheen het romandebuut van Elisabeth Maria Post, Het Land. Het gaat hierbij om een zogenaamde briefroman, indertijd een populaire romanvorm. Aan de hand van brieven wordt de lezer een verhaal uit de doeken gedaan. Voor zover mij bekend moet een eerste eigentijdse e-mailroman of app-roman nog verschijnen. In Het Land maakt Post prachtige natuurbeschrijvingen. Het is een boek om van te houden. Deze eerste briefroman van haar hand is eigenlijk maar een dunnetje. Slechts één mager bandje. Een paar jaar later verschijnt de driedelige briefroman Reinhart of Natuur en Godsdienst. Voor het genre nog steeds maar een dunnetje, zeker in vergelijking met bijvoorbeeld de briefromans van de dames Wolff en Deken. Hun Willem Leevend omvat maar liefst twaalf delen, een leesproject waar je een zomer op vooruit kan.
De idyllische beschrijvingen in Posts Het Land nodigen uit om op zoek te gaan naar dit land. Daar hoeven we gelukkig geen wereldreis voor te maken. Posts land is de Veluwe bij Epe. Maar dan, je kunt Het Land lezen en herlezen en weten waar het zich afspeelt, maar veel beter is het om het land te bezoeken en op zoek te gaan naar wat ons nog herinnert aan Elisabeth Maria Post. En hoe kan dit nu beter dan met de vorige eigenaar van mijn exemplaar van Het Land, Rob de Bree.
Rob heeft mij al eens verteld, dat het graf van Post in Tongeren ligt. Mijn zoektocht op het internet levert op, dat er een natuurbegraafplaats is op het Landgoed Tongeren waar Elisabeth Maria Post is begraven. Maar het vinden van deze begraafplaats is een tweede. Op geen enkele kaart – ook niet die van het landgoed zelf – is de begraafplaats aangegeven. Rob denkt, dat hij de begraafplaats nog wel weet te vinden, dus daar vertrouw ik dan maar op. En dan is er nog het monument – een beeldje? – ter nagedachtenis aan deze beroemdste Veluwse schrijfster. Volgens Rob en sommige bronnen op het internet zou dit monument zich bij de Grote Kerk van Epe moeten bevinden. Als dat juist is, moet het een makkie zijn om te vinden. Een derde monument zou zich dan weer ergens op of bij het Landgoed Tongeren moeten bevinden. Dat laatste monument wordt nog een probleem, want concrete aanwijzingen over de locatie van dit monument zijn schaars en onduidelijk. Het is duidelijk dat we het hier niet hebben over een toeristische trekpleister, want ook dit monument is op geen enkele kaart terug te vinden. Ook de app maps.me, waar toch zo ongeveer elke zwerfkei in Nederland op is terug te vinden, biedt geen uitkomst. Rob en ik zetten voor onze expeditie in op het graf en het monument bij de Grote Kerk. Je kunt niet alles hebben. Of toch wel?
Op een mooie voorjaarsdag in mei rijden Rob en ik vanuit Zwolle in de richting van Epe. Snelweg op, snelweg af. Rob weet de route uit zijn hoofd. Rotonde, afslagen en uiteindelijk een verstopt parkeerterreintje tussen de bomen, tegenover een boerderij. Dit is het Landgoed Tongeren. Velden, akkers, boerderijen en vooral bos. Rob weet precies hoe we moeten wandelen. Een breed zandpad met daarnaast een fietspad leidt ons langs een villa van de familie Rauwenhoff, de eigenaren van het landgoed (al heeft het landgoed tegenwoordig een heuse rechtsvorm). Nu duiken we via een smal pad pas echt het bos diep in. Na verloop van tijd zegt Rob, dat hij er toch aan begint te twijfelen of dit wel het juiste pad is. Maar hij heeft het nog niet gezegd of mijn oog valt op een houten hek iets verderop in het bos. Een houten hek middenin het bos? Dat moet haast wel van een begraafplaats zijn. En inderdaad stappen we een paar minuten later de natuurbegraafplaats van het Landgoed Tongeren binnen. Hoewel het geen grote begraafplaats is, zijn er in de loop der tijd toch wel een flink aantal graven gekomen. Maar naar het graf van Elisabeth Maria Post hoeven we niet heel lang te zoeken. Het ligt na binnenkomst vrijwel direct rechts.
Na enige minuten van reflectie – en een wandeling over de begraafplaats waar de gehele familie Rauwenhoff begraven lijkt te liggen – lopen we terug naar de auto. Het eerste deel van onze missie is geslaagd. En dat ging alles nog bijzonder eenvoudig. Wetende dat het monument bij de Grote Kerk ons ook niet kan ontsnappen, heb ik vertrouwen in een succesvol vervolg. Voor de Veluwe is het hier overigens verrassend rustig. We zullen een uur in het bos zijn geweest en al die tijd hebben we slechts drie fietsers voorbij zien komen. Nu is het weliswaar een doordeweekse dag en nog geen hoogseizoen, maar ik vind deze rust opvallend. Het bevalt mij wel.
Even later zijn we terug bij de auto en rijden we in enkele minuten naar hartje Epe. Met weinig moeite weten we de Grote Kerk te vinden. We lopen er een rondje omheen, maar het bewuste monument ontbreekt. Staat het dan misschien in de kerk? Dat zou kunnen natuurlijk. Gelukkig is de kerk open voor een tentoonstelling. Achter een bureautje zitten twee vrouwen. Ik vraag of zij misschien weten waar het monument van Elisabeth Maria Post zich bevindt. Een domme vraag natuurlijk, want de kans is groot dat zij van deze mevrouw Post nog nooit gehoord hebben. Annie M.G. Schmidt is in 1995 overleden maar er zijn maar weinig mensen in mijn dorp Berkel en Rodenrijs die weten dat zij hier gewoond heeft. Het knullige straatje (steegje) dat naar haar vernoemd is, is ook al geen reclame. En deze twee vrouwen zullen dan de inmiddels al ruim tweehonderd jaar geleden overleden Elisabeth Maria Post kennen? Groot is dan ook mijn verbazing als blijkt zij wel degelijk met haar bekend zijn. Tja, waar dat monument is, weten zij ook niet, maar als iemand het weet, dan is het de dominee, vertellen ze ons. Ik moet niet denken, dat ik met deze wetenschap alleen genoegen kan nemen, nee, de dominee dient stante pede ook gebeld te worden. Het telefoonnummer hebben ze al gevonden. Een allervriendelijkste man staat mij een minuut later telefonisch te woord. Tot in details vertelt hij mij hoe ik er moet komen. Zoveel keer naar links of rechts en parkeren bij een boerderij die verbouwd wordt. En daar in de buurt een zandpad inslaan en naar een vijvertje lopen. Zonder pen en papier bij de hand probeer ik het zo goed en zo kwaad als dat gaat maar in mijn geheugen op te slaan. Als dat maar goed gaat.
Voordat we onze speurtocht voortzetten, gaan we op het terras tegenover de Grote Kerk eerst een drankje nuttigen. De drankjes staan nog maar net op tafel of een van de vrouwen komt uit de kerk gezet. ‘Het is niet goed’, zegt zij. ‘Het is ergens anders.’ Ik moet meteen weer mee de kerk in. Daar wacht een man mij op die mij vertelt hoe ik er dan wel moet komen. Kent iedereen hier dan Elisabeth Maria Post? De man beschrijft een route die mij sterk doet denken aan de route die de dominee vertelde. Maar als we dan eenmaal weer op pad zijn, is het toch zoeken geblazen. Rauwenhoffweg en dan een afslag. Maar de Rauwenhoffweg is lang en van welke kant moet je hem inrijden? De kant die wij hem inrijden vast niet, want dat is een zandpad dat na verloop van tijd ook niet meer toegankelijk is voor auto’s. Terug naar de hoofdweg en van de andere kant proberen. We weten dat we bij een vijvertje moeten zijn. Dat helpt, want zo veel vijvertjes zijn er niet in de omgeving. Via maps.me lokaliseer ik het enige vijvertje dat ik hier in de buurt kan vinden. Dat ligt inderdaad aan een zijpad van de Rauwenhoffweg. We parkeren in de buurt in de berm en na een kleine tien minuten lopen komen we bij het vijvertje aan. En daar staat dan inderdaad het monument! Het mag wel een wonder heten dat we het hebben gevonden. Maar niks beeld, het monument is een vaas op een (moderne) sokkel. En anders dan ik dacht is dit monument ook geen tweehonderd jaar oud, maar ‘slechts’ een eeuw. Ter gelegenheid van het honderdste sterfjaar van mevrouw Post hebben dominee Prins en een aantal particulieren dit monument voor haar opgericht. Er schiet mij iets te binnen. Ik heb iets gelezen over deze vaas op het internet. Zonder al te veel moeite weet ik het artikel uit 2013 in de Stentor terug te vinden. Dit monument heeft een eeuw bij de Grote Kerk van Epe gestaan, maar is een paar jaar geleden hiernaartoe verhuisd. In Het Land, een veel passendere omgeving. Het kwartje valt. Dit monument is hetzelfde als het mysterieuze tweede monument. Missie geslaagd!
Of toch niet? Elisabeth Maria Post trouwde in 1794 met de Noordwijkse dominee Overdorp. Pas later streken zij neer in Epe. Haar briefroman Het Land dateert van ver voor deze tijd. Niet Epe, maar Amerongen is Het Land van Elisabeth Maria Post! Het wordt tijd voor nog een expeditie.
Berkel en Rodenrijs, 9 juli 2018
Ruben Stam